Mapa - Holszany (Hal’shany)

Holszany (biał. Гальшаны) – wieś na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie oszmiańskim; od 1920 do 1939 r. w Polsce, w województwie wileńskim, w powiecie oszmiańskim, siedziba gminy Holszany.

Siedziba parafii prawosławnej (pw. św. Jerzego Zwycięzcy) i rzymskokatolickiej (pw. św. Jana Chrzciciela).

Holszany, dawne miasteczko, były gniazdem rodowym Holszańskich. W Holszanach urodziła się królowa Zofia Holszańska.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego.

Założycielem miasta, wg legendy, był Holsza, jeden z synów Romunta (kniazia litewskiego). Od Holszy wywodzi swoje pochodzenie ród Holszańskich.

Po śmierci Pawła Algimunta Holszańskiego (biskupa łuckiego, a później wileńskiego), Holszany odziedziczyła Helena Dubrowicka. Po jej zaślubinach (w roku 1525) z Pawłem Sapiehą, miasto przeszło w ręce rodziny męża. Ostatnimi dziedzicami majątku holszańskiego z rodu Sapiehów byli Kazimierz (zm. 1639) i Tomasz (zm. 1646). Majątek obciążony znacznymi długami powoli zmieniał właścicieli i podupadał.

Zamek holszański wybudowano w 1610 na zlecenie Pawła Stefana Sapiehy, wicekanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zamek wznosił się na brzegu rzeki Olszanki. Był dwupiętrowy i w kształcie czworoboku z ośmiościennymi wieżami po bokach. Budynek posiadał system ocieplający, wodociągi i kanalizację. Pokoje gościnne oraz galerie zdobiły freski i bogata sztukateria, podłogi wyłożone były terakotą. Wokół zamku zbudowano 3 sztuczne jeziora, których dno wyłożono kafelkami. W rezydencji Sapiehy mieściła się okazała biblioteka i galeria obrazów.

W ciągu wieków zamek kilkakrotnie przebudowywano. Zaczął też popadać w ruinę. W czasach „potopu szwedzkiego” został ograbiony i zniszczony.

W XIX w. należał do rodziny Wołowiczów, Mosiewiczów i Żabów. W 1880, kolejny właściciel (Gorbaniew) rozebrał wieże i część ścian pod budowę karczmy.

W 1618 Paweł Stefan Sapieha ufundował w miejscowości klasztor franciszkanów z kościołem św. Jana Chrzciciela. Wdowa po nim dobudowała do kościoła rotundę, w której umieściła marmurowy nagrobek męża oraz nagrobki jego trzech poprzednich żon. Nagrobki te pozostawały w świątyni do ok. 1970, kiedy to wywieziono je do Muzeum Starożytnej Historii i Kultury Białoruskiej w Mińsku. Wnętrze świątyni pokryte jest pastelową dekoracją malarską z II połowy XVIII wieku z iluzjonistycznym wizerunkiem wielkiego ołtarza głównego, w którym piętrzące się kolumny sięgają aż po pozorną kopułę.